Introductie
Op het Wereld Wijde Web is zeer veel informatie te vinden over dit onderwerp. Echter is het (medisch) taalgebruik in deze documenten vaak een bron van ergernis en stug leesvoer om doorheen te knauwen. Met dit artikel, dat samengesteld is uit diverse internet bronnen, proberen we het iets beter uit te leggen in één document.
Definitie
"Leishmaniasis is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door een parasiet. Deze parasiet wordt overgebracht door een vector, namelijk zandvliegen. Er zijn vele soorten Leishmania. Leishmania infantum is een soort die rondom de Middellandse Zee voorkomt en daar vanuit honden of ratten door zandvliegen naar de mens wordt overgebracht."
Leishmaniasis is dus een zoönose. Sommige Leishmania-soorten worden door zandvliegen van mens naar mens overgebracht, dit komt bijvoorbeeld voor in India. De parasieten kunnen ook via bloedtransfusies en bij honden, door vechtwonden met bloed-bloed contact overgedragen worden.
Zoönosen
Een zoönose is elke ziekte of infectie die van nature overdraagbaar is van gewervelde dieren op mensen. Dieren spelen dus een essentiële rol bij het in stand houden van zoönotische infecties in de natuur. Zoönosen kunnen bacterieel, viraal of parasitair zijn of onconventionele agentia omvatten.
Andere voorkomende zoönosen zijn onder andere BSE (ofwel de gekke koeienziekte in de volksmond), Ebolavirus, Mond-en-klauwzeer, Rabiës, de Pest, Q-Koorts, Salmonella, Pest en MSRA. Dit zijn enkele van de bekentste Zoönosen.
Soorten
Er zijn meer dan twintig verschillende soorten Leishmaniasis (die voor de mens en dier infectieus zijn). Hieronder worden de 3 meest voorkomende kort besproken / benoemd:
Viscerale Leishmaniasis (VL):
Leishmaniasis infantum kan Viscerale Leishmaniasis (VL) veroorzaken bij mensen en honden. VL wordt gekenmerkt door koorts, hepatosplenomegalie (vergroting van lever en milt) en pancytopenie (Vermindering van het aantal van alle types van bloedcellen (rode bloedlichaampjes, witte bloedlichaampjes en bloedplaatjes)).
VL is de meest waarneembare vorm. Bij de viscerale vorm treedt eerst een vergroting van de milt en later ook van de lever op. Ook bloedarmoede, daling van het aantal witte bloedcellen, bloedinkjes in de slijmvliezen en pigmentatie van de huid kunnen voorkomen. Patiënten hebben last van gewichtsverlies, lang aanhoudende koorts met wisselende koortspieken, algehele malaise, en soms diarree of hoesten. De viscerale vorm kan zonder behandeling dodelijk verlopen, maar kan ook latent aanwezig zijn of slechts lichte verschijnselen veroorzaken, afhankelijk van de weerstand van de gastheer. De incubatieperiode kan variëren van 10 dagen tot wel enkele jaren, gemiddeld duurt het 2 tot 6 maanden vanaf de beet van het zandvliegje tot het ontstaan van symptomen. Vaak treden secundaire infecties op.
Cutane leishmaniasis (CL)
Bij de cutane vorm ontstaat een zweer op de plek waar de besmette zandvlieg steekt. Er kunnen meerdere zweren tegelijk ontstaan, op de verschillende steekplekken. De zweren kunnen spontaan in de loop van maanden of jaren verdwijnen maar kunnen ernstige littekens achterlaten.
Mucocutane leishmaniasis (MCL)
Bij de mucocutane vorm ontstaan de zweren op de slijmvliezen van bijvoorbeeld mond of neus en kunnen het hele gezicht vervormen.
Symptomen
Bij honden met viscerale leishmaniasis door bijvoorbeeld Leishmaniasis infantum komen de ziekteverschijnselen overeen met die van de mens. Typisch voor de hond zijn ook vermagering, haaruitval rondom de ogen, de snuit en aan de oorpunten en het uitgroeien van de nagels. Ook rundvee kan met leishmaniasis geïnfecteerd raken, hierbij ontstaan symptomen als koorts, lymfadenopathie (zwelling van de lymfeklieren) en huidzweren.
Besmetting en preventie van leishmaniasis
De Leishmania-parasiet wordt overgebracht van de ene gastheer naar de andere door een zandvlieg. Hierbij kan de parasiet van een mens naar een mens of van een dier naar een mens worden overgedragen (zie: zoönose)
Er bestaat geen vaccin tegen leishmaniasis, noch voor dieren, noch voor mensen. Daarom is het van belang om mens en dier tegen de zandvliegjes die vooral rond de schemering actief zijn, te beschermen. Beschermende kleding, insecten werende middelen en klamboes kunnen helpen de vliegjes op afstand te houden. Voor honden bestaan speciale halsbanden met insecten dodende middelen. Binnenshuis zijn de zandvliegjes minder vaak aanwezig en kunnen ook insecticiden gebruikt worden.
Behandeling van Leishmania
Niet elke hond met antilichamen tegen Leishmania wordt ziek, het betekent alleen dat uw hond antilichamen heeft aangemaakt (we noemen dit een positieve titer of noemen de hond seropositief). Met de gebruikte medicijnen kunnen we ook niet alle parasieten helemaal en definitief uitroeien, maar we kunnen de ziektesymptomen wel goed tegengaan. Het heeft geen zin om een seropositieve hond zonder klachten te behandelen.
Aangezien we geen medische site zijn raden we aan om behandeling in overleg met je dierenarts of een dieren medische centrum te bespreken.
Hoe vaak komt leishmaniasis voor?
De ziekte leishmaniasis komt veel voor in tropische gebieden, maar ook in landen rond de Middellandse Zee.
Voorwaarde voor uitbreiding van de ziekte is dat de zandvlieg zich in een gebied kan vestigen. In vakantielanden als Spanje, Portugal, Italië en Frankrijk komt de ziekte voor. Met enige regelmaat wordt de diagnose viscerale leishmaniasis gesteld bij Nederlandse honden die mee zijn geweest op reis naar Zuid-Europese landen of die afkomstig zijn uit deze landen. In Nederland kan de ziekte zich niet verder verspreiden omdat de zandvlieg hier niet aanwezig is. Ook wordt er bij mensen af en toe cutane leishmaniasis gediagnosticeerd, vooral bij militairen die uitgezonden zijn naar gebieden waar leishmaniasis blijft voorkomen, in bijvoorbeeld Irak en Afghanistan.
Viscerale leishmaniasis wordt wel gezien als importziekte, maar omdat de leishmaniasis niet meldingsplichtig is, zijn precieze aantallen van het aantal patiënten per jaar niet bekend.
Bovenstaande kaart dateerd van 2009.
Incubatieperiode
Bij honden varieert de incubatietijd van 3 maanden tot levenslang.
Besmettelijke periode
Zolang de parasiet in de huid of het bloed van de gastheer aanwezig is, kan de vector besmet worden. Het is niet duidelijk of, en zo ja, in welke mate en hoe lang een patiënt na genezing infectieus is voor de vector. Een vector is een organisme dat ziekteverwekkers of parasieten kan overbrengen naar mens, dier en plant. De vector veroorzaakt dus niet zelf de ziekte, maar zorgt dat het ziekmakende organisme wordt overgedragen. In dit geval is de vector veelal het vrouwelijke zandvliegje.
Geraadpleegde bronnen (o.a.):
- Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu: https://www.rivm.nl/leishmaniasis
- Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Zo%C3%B6nose
- LCI-richtlijnen: https://lci.rivm.nl/richtlijnen/leishmaniasis